In 1999 was er een jubileum betreffende 1000 jaar kerk in Bergeijk. Men vroeg mij een stuk te schrijven over de gilden van Bergeijk.
Hier komt het vervolg in deel 2:
Een stuk je geschiedenis
Waarom horen al deze gilden bij elkaar?
Omstreeks 1460 scheidde Bergeijk zich af van de dingbank Eersel. Je zou kunnen zeggen dat Bergeijk toen een zelfstandige gemeente werd. De grens in het noorden was de rivier de Run, in het oosten en zuiden de Dommel. Borkel viel hier dus onder, maar Schaft niet. Toch waren die twee zo op elkaar aangewezen dat ze in een veel later tijdstip tot een gemeente zijn samengevoegd.
Luyksgestel hoorde de ene keer wel erbij en dan weer niet. Over het algemeen kan men stellen dat Luyksgestel voornamelijk onder de prins bisschop van Luik behoorde, vandaar zijn naam, terwijl de rest onder de hertog van Brabant viel. De volgende gemeentelijke indeling kwam direct na de Franse tijd begin 1800.
In 1442 werd de Willibrorduskerk te Riethoven zelfstandig en in 1444 de St. Servatiuskerk in Westerhoven. Althans zij kregen meer privileges, wat een reden te meer zijn geweest tot het oprichten van een zelfstandige gilde. De datum die Riethoven hanteert van 1488 is dus gezien de tijd heel goed mogelijk.
Luyksgestel had een H. Martinuskerk en werd in de 16e eeuw, na 1558 onafhankelijk, doch heeft een iets andere positie dan de andere parochiekerken omdat het onder het bisdom Luik viel. Verbindingen onderling tussen alle dorpen bleven bestaan.
Dommelen met een H. Martinuskerk hoorde onder Westerhoven en werd na 1565 zelfstandig. Borkel viel ook onder Westerhoven met zijn H. Antonius kapel. Ongeveer in 1690 vond de vereniging plaats van Borkel en Schaft en werd Borkel van Westerhoven gescheiden. Bergeijk bleef in alle gevallen het begevingsrecht houden. Dit is het kerkelijk deel.
Er zijn nog een aantal vergelijkingen te maken met onze gilden.
Luyksgestel heeft de St. Martinusgilde opgericht in 1595, dus na het zelfstandig worden van de parochie. Zij heeft dezelfde naam als die de Dommelse gilde in 1843 aannam. Beiden hebben de naam van de kerk aangenomen.
Dat Luyksgestel wel degelijk bij de rest hoort blijkt uit een verslag uit 1656 waarin verteld wordt dat de door de protestanten genomen maatregelen niet werkten omdat men beschutting zocht onder het Luikse. Letterlijk zegt men:
“Sanderen daegs alst sondach was wel vroech aent trommelen ende alsoo met trom en vendelen getrocken naar Luycxgestel naer de kerk met veel schiettens van roers. Item als sy thuys waeren gecomen ende wel gegeten ende getroncken hadden syn getrocken naer den boom om den papegaaij aff te schieten, gelijck sy gedaen hebben.”
In Dommelen is de St. Martinus gilde van het H. Sacrament. De gilde werd opgericht op 28 februari 1623 als “de broederschap van ’t Allerheiligste Sacrament”, dus 58 jaar na de kerkelijke afscheiding van Westerhoven. In 1843 werd een nieuwe kaart gemaakt, waarop deze gilde H. Martinus kwam te heten. Het Sacramentsgilde is ook in Bergeijk aanwezig. Toeval?
De St. Anna gilde Riethoven heeft dezelfde naam als die van Westerhoven en is opgericht in 1488, dus 46 jaar na de afscheiding van Bergeijk.
Schaft werd in 1781 opgericht, 91 jaar na de afscheiding van Valkenswaard en de vereniging met Borkel. De gilde in Schaft heet de Petrus Banden, zoals de hofkerk te Bergeijk. Ook toeval?
Tenslotte is er in Borkel de gilde H. Sebastianus die een reglement hebben van 15 juli 1780. 90 Jaar na de afscheiding van Westerhoven. Verder zijn er over Borkel nog meer kanttekeningen te plaatsen. Vergaderingen worden gehouden op St. Jacob ( vele gronden waren van de abdij St. Jacob te Luik) St. Anna en andere dagen. Er was ook een St Sebastianusgilde te Bergeijk en St. Anna gilden in Westerhoven en Riethoven. Wederom Toeval?
Een van de eerste schilden is van een dubbel-koning in 1769 ( 2 x koning geschoten) terwijl om de 3 jaar wordt geschoten. Dit houd in dat de feitelijke oprichting van Borkel omstreeks 1766 of iets eerder moeten liggen, dus direct na de heroprichting van het St. Anna gilde te Westerhoven !!!!!
Er is een ouder schild uit 1766 en dat is van de koning van de Lieve Vrouwe Gult te Borkel. Heeft Borkel ook zo’n periode gehad van op sterven na dood zijn, zoals Westerhoven heeft gehad na 1750? En was de oude naam van de gilde van Borkel dan anders?
Er is een Akte uit Bergeijk van 1599, die verwijst naar in 1571 betreffen te betalen rente aan “de gulden van onser vrouwen tot borckel.”
En zou dan Westerhoven voor de heroprichting ook een andere naam hebben gehad?
Wordt vervolgd.
Jacques van Veldhoven