Volksverhalen uit Westerhoven, deel 1

Westerhoven kent, net als zo vele andere dorpen en gehuchten ook volksverhalen. Mr Panken, de schoolonderwijzer uit Westerhoven in de 19e eeuw, heeft diverse volksverhalen opgetekend. Ik wil jullie niet onthouden van deze plaatselijke verhalen over geesten, katten, kabouters, heksen,  enz  enz. En bedenk dat al deze verhalen vaak ook nog een kern van waarheid hebben!!! Je moet die alleen weten te vinden. Er  komen 3 delen.

Geniet er maar van.

De Kaboutermannekens in den Alven- en Noorenberg:

Tusschen Westerhoven en het gehucht Keersip onder Riethoven, liggen drie heuvelen, waarvan de naam tot het heidendom opklimt en waar, volgens de overlevering, kaboutermannekens in woonden. Deze bergjes heeten bij het landvolk den Elver-, den Oore- en den Duvelsberg, en liggen in de richting van het westen naar het oosten, omtrent 10 minuten van elkander. De Kaboutermannekens van den Elven- en Duivelsberg en ook van elders kwamen zeer dikwijls aan den middelsten der drie genoemde heuvelen bijeen, en, omdat zij dan elkander ook “oor aan oor” luisterden enzoo beraadslaagden, heet die plaats Oorenberg, anders Nooren- of Noordenberg.

In de huizen gingen de kaboutermannekens allerlei werk verrichten, ook in de schuren, waar zij bij groote koude tegen de hooi- of graanmijten stookten, zonder ooit brand te veroorzaken; zij ploegden ’s nachts de akkers, zoveel het landvolk verkoos. Hiervoor behoefde men enkel de ploeg op den akker te laten met eenen boterham, een pijpken tabak en dergelijke dingen.

En dan is er nog:

De dood van een Kaboutermanneke:

Een voerman reed eens met zijne kar den weg op van Riethoven naar Keersip. Niet verre van den Kabouterberg, onder den naam Duivelsberg bekend, zag hij een Kaboutermanneke bij den weg rondzwerven. Treurig zeide het gedurig: “Kyrie is dood!” De voerman met de kar op het gehucht Keersip gekomen, legde in eene herberg aan, in welk huis thans Adr. Konings woont, en verhaalde daar, met bevreemding, hetgeen hij gezien en gehoord had. Nauwelijks had de voerman dat verteld, of een aardig kaboutermanneke sprong tot zijne nog grootere verbazing van onder de tafel en riep: “Och! Is Kyrie dood!”

Bij dit verhaal voegt men altijd dat Kyrie ook een kabouter en wel een uit het gezin was , hetwelk in den Duivelsberg heeft gewoond.

Deze sage wordt ook wel eens uitvoeriger en eenigszins gewijzigd verteld. Enkele malen hoorde ik, dat het in de heide heenstappend Kaboutermanneke zou gezeid hebben: “mijn kindje is dood!” Sommigen noemen ook andere plaatsen, waar het verhaal zou voorgevallen zijn.

Wat zou de waarheid zijn van deze verhalen. De drie bergen hebben echt bestaan.  De Duvelsberg ligt nog steeds in Riethoven aan de Molenstraat nabij de Keersopperdreef. De scouting en het Polvo kamp bevinden zich ook daar. De twee andere heuvelen zijn verdwenen. Als je vanuit de Zandstraat de provinciale weg oversteekt en rechtsaf de bossen in loopt, heet deze weg de Mortelbochten. De eerste zandweg daarna linksaf heeft de naam Elverberg. Deze weg eindigt bij akkers aan de Molenweg. Aldaar is in het verleden een groot grafveld van grafheuvels gevonden en afgegraven voor onderzoek door prof Holweda. Gebleken is dat grafheuvels vaak ook bijzondere namen hadden en daar waren veel volksverhalen op van toepassing.

Maar dat is niet het enige wat opvalt! Hoe zit het dan met Kyrie, in verhalen vaak de kabouterkoning genoemd? En de reiziger die de boodschap over moet brengen? Door wat geluk ( en hard werken ) van archeologen hebben die verrassende zaken naar boven brachten.

In Hoogeloon was een kabouterberg. Dit bleek een romeinse grafheuvel te zijn. Een romeinse villa had daar dichtbij gelegen. Het verhaal van Koning Kyrie had men gekoppeld aan de villa die van steen was. En bij steen hoort natuurlijk een koningshof.

Maar het verhaal leek op dat van Westerhoven en bleek niet uniek te zijn. Steeds ging het om een bestaand iemand ( meestal een boer) die over een bestaand stuk grond ( vaak heide) gaat en halverwege een stem hoort die hem verteld dat Koning Kyrie is overleden.  Op de plaats van bestemming gekomen vertelt hij dat verhaal en alle kabouters verdwenen.  Het verhaal komt ook in Bergeijk voor, maar ook in heel Brabant. En dat niet alleen, in allerhande vormen komt dit verhaal in heel Nederland, maar ook in Scandinavie en heel Europa voor. En dan met elfen, trollen enz enz.

Met het onderzoek naar dit verhaal heeft men geluk gehad om de juiste zaken te vinden, waardoor het ineens  duidelijk werd.

In de griekse mythologie bestond een orakel. Echter een orakel werkt niet altijd. Dus verzon men een list om er vanaf te komen. Een veerman ging van eiland A naar eiland B en halverwege hoort hij dat de god van het orakel er niet meer is. Thuis verteld hij dat natuurlijk en alle orakels hielden op te bestaan.

Bij aanvang van het christendom werd dit verhaal gebruikt om het heidens geloof (van Wodan en Thor) uit te bannen, maar dat lukte niet. Veel later is men, zoals Willibrordus die de bronnen niet verbood maar  “kerstende” zodat het niet meer verboden was maar heilig, op een zeker moment de heidense goden gaan vervangen door onschuldige zaken zoals kabouters en elfen. Welke verhalen we nog steeds vertellen.

Volksverhalen vertellen ons dus iets. We moeten alleen erachter komen wat. En heuvels met speciale namen waren veelal grafheuvel. De molen van Bergeijk is gebouwd op een Kattenberg, dus die berg is ook hoogst waarschijnlijk  een grafheuvel.

Toch bijzonder dat we nu nog volksverhalen vertellen over grafheuvels van ongeveer 3000 jaar voor Chr. !!!

Jacques van Veldhoven